"İlerlemenin Yolu Adım Atmaktır"
+90 ( 312 ) 433 29 90
+90 ( 312 ) 430 23 88

SOLVENTLERİN SAĞLIĞIA ETKİSİ VE MARUZİYET TESPİTLERİ

OLVENT KAYNAKLI SAĞLIK RİSKLERİNİN YÖNETİMİ
Solvent nedir?
Endüstride hemen her sektörde solvent kullanılır. Solventler, içerdikleri kimyasal maddelerin özelliklerine göre tehlikeli madde ve kullanım sonucunda da tehlikeli atık özelliği gösterirler. Solvent etkilenmesi açısından boya, vernik, cila imalatı, uygulanması, aklaştırılması, metal parlatma, cam işleme, mürekkep, toner kullanılan baskı işleri, astarlama, kaplama işleri, kuru temizleme yoğun solvent kullanılan bu nedenle de ilk akla gelen işlerdir.

Tablo : Bazı solvent kimyasalları ve sık kullanıldığı iş alanları
   
Solvent  Kimyasalı Sık Kullanıldığı İş Alanları
Kocaeli Sistem Laboratuarı
Aseton Endüstriyel kaplama, Kozmetik üretimi
Kocaeli Sistem Laboratuarı
Trikloretilen Yağ giderme
Kocaeli Sistem Laboratuarı
Toluen Endüstriyel kaplama, çeşitli üretim işleri (geniz kullanım alanı)
Kocaeli Sistem Laboratuarı
Metilklorit Boya sökme işleri
Kocaeli Sistem Laboratuarı
Metil Etil Keton ( MEK ) Basım işleri ( mürekkkep içeriği ve mürekkep çıkarıcı ), Böcek öldürücü ilaç üretimi
Kocaeli Sistem Laboratuarı
Perkloro Etilen Kuru Temizleme işleri
Kocaeli Sistem Laboratuarı
Siklohekzanon Plastik, böcek öldürücü ilaç üretimi, elektronik endüstrisinde kaplama işi
Kocaeli Sistem Laboratuarı
N Metil Pirolidon ( NMP ) Elektronik endüstrisinde, plastik üretimi, petrokimya endüstrisi, böcek öldürücü ilaç üretimi
Kocaeli Sistem Laboratuarı
Tetrahidrofuran ( THF ) Plastik üretimi, böcek öldürücü ilaçlar , polimer kaplama, parfüm üretimi
Kocaeli Sistem Laboratuarı

Solventlerin Sağlık Üzerine Etkileri : Solventlerin içerdikleri kimyasallara göre farklı sağlık bozucu etkileri vardır. Sağlık bozucu etki temel olarak solvente ne kadar süre maruz kalındığı ve ne düzeyde maruz kalındığı ile ilişkili olarak ağırlaşır. Kısa süreli etkilenmelerle ortaya çıkan sağlık bozuklukları: Tek bir etkilenme ya da kısa süreli etkilenme söz konusudur. Çoğunlukla geçicidir ve yoğun solvent maruziyeti gerektirir.

Ortam ölçümleri : Riskin derecesinin bilinmesi kontrolün başlangıcıdır. İş ortamında solvent ölçümlerinin yapılması gereklidir. Ölçümler statik toplayıcı pompalar ya da işçinin solunum bölgesinden sürekli alınan örneklerde yapılır. Ortam ölçümü, biyolojik izlemi yani işçinin kan ve idrarında solvent ya da yıkım ürününün aranması yerine geçmez. Her iki analiz birbirini tamamlar yapıdadır. Ortam ölçümleri uluslararası kabul edilebilir sınırların altında olmalıdır. Kimyasallar açısından kabul edilebilir sınırlar, o güne kadar yapılmış bilimsel çalışmalarla insanda sağlık etkisi yaratmadığı düşünülen havada maksimum kimyasal yoğunluğudur.

Riskin kontrolü : Solventle çalışılan işyerlerinde işçilerin sağlığının solvent nedeniyle bozulması engellenmelidir. Alınan önlemlerle ortam solvent yoğunluğu kabul edilebilir düzeyin altına da indirilmiş olsa bile "solventin sağlığı bozma riski" sıfırlanmış kabul edilemez. İş sağlığı yönetimi, riskin yönetimi, izleme ve performans kriterleri saptamalıdır. Performans kriteri sadece ortam ölçüm değerleri değildir, işçi sağlık kayıtları da önemli performans kriteridir. İşçilerde etkilenme belirtileri görülmesi tüm risk yönetimi prosesinin gözden geçirilmesini gerektirir.

İşe giriş muayenelerinde dikkat edilmesi gereken noktalar : Solvent kullanılan işyerlerinde işe giriş muayenelerinde, işyeri hekimi işçinin sağlık durumunu dikkatle değerlendirmelidir. Değerlendirme işyerinde riskin düzeyini dikkate almalıdır.

• Geçmiş hastalık hikâyesi dikkatle alınmalı, özellikle böbrek, akciğer, solunum sistemi hastalıkları, kalp atım  düzensizlikleri    sorgulanmalıdır. 
• Süregen deri iltihaplanmaları açısından işçi değerlendirilmelidir.
• Akciğer ve karaciğer hastalıkları açısından kanıta dayalı değerlendirmeler yapılmalıdır.
• Alışkanlıklar, kişisel hijyen değerlendirme kriterleri arasında yer alabilir.
• Uç sinir sistemi basit muayenesi her işçi için gerçekleştirilmelidir.

Periyodik muayenelerde dikkat edilmesi gereken noktalar : Periyodik muayenelerde etkilenmenin, sağlık zararı, yakınma oluşturmadan tespiti hedeflenmelidir. Ancak solventlerin bilinen sağlık zararlarına yönelik yakınmalar sorgulanmalıdır. Solventler, hızla dolaşıma geçebilen ve aynı hızla vücutta enzimleraracılığıyla kimyasal yıkım ürünleri şeklinde ya da kendi haliyle vücuttan atılan maddelerdir. Periyodik muayenelerde idrar ya da kanda solventlerin ya da yıkım ürünlerinin tespiti mümkündür.

Periyodik muayenelerde : 
• Kullanılan solvent içeriğine göre solvent ya da yıkım ürünleri kan veya idrarda araştırılmalıdır.
• Solunum sistemi akciğer grafisi ve solunum fonksiyon testleriyle değerlendirilmelidir.
• Karaciğer fonksiyonları değerlendirilmelidir.
• Basit uç sinir sistemi muayenesi yapılmalıdır.
• Kan hücreleri sayımı yapılmalıdır.

Yapılabilecek Tetkikler :
Solventlerin kendisinin kanda, idrarda, solunumla çıkarılan havada ya da yıkım ürünlerinin idrarda, kanda bakılması mümkündür. Ksilen,Toluen,Stiren, Ddiklorometan,Tetrakloretilen, Trikloretan, Aseton gibi birçok solvent doğrudan kanda ya da idrarda incelemeler yapılarak tespit edilebilir. Solventlerin yıkım ürünleri de araştırılabilir. Örneğin; Toluen yıkım ürünü Hippurik asit ve o-kresol, Benzenin yıkım ürünü Fenol, Transmukonik asittir. Stirenin yıkım ürünü Vanil  Mandelik Asit ( VMA ), N-heksan yıkım ürünü 2, 5 - Heksandiol idrar örneklerinde tespit edilebilir.Solventlerin söz konusu yıkım ürünlerinin kabul edilebilir bir düzeyin üzerinde değerde saptanması bir hastalık değildir. Ancak, işyerinde solvent riskinin yönetilemediğinin kesin bir kanıtıdır.
*Dr. Özkan Kaan KARADAĞ'ın ( MSc. İş Sağlığı Bilim Uzmanı, S.B. Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi ) makalesinden özetlenmiştir.